Havza Ekonomik Yapisi
Tarım [değiştir]İlçenin yüzölçümü: 788,125 Km2 (788.125 da.) olup, arazinin bölünmesi aşağıdaki gibidir.
Ekilebilen arazi: 422.585 da. (Sulu; 14.834 da, Kuru; 407.751 da.)
Ormanlık alan: 295.471 da.
Çayır-mera: 29.549 da.
Tarım dışı arazi: 40.520 da. (İmar,taşlık,kayalık,gölet v.b.)
TOPLAM: 788.125 da.
İlçede üretimi yapılan başlıca ürünler şeker pancarı, buğday, arpa, silajlık mısır, fiğ ve ayçiceğidir. Diğer ürünlerle birlikte arazilerin kulanım olarak dağılımı aşağıdaki şekildedir.
Tarla Bitkileri: 388.121 da.
Sebze: 1.554 da
Meyve: 1.000 da
Ekilemeyen tarım alanı: 31.910 da.
Sulanabilir arazi miktarı yaklaşık 2.000 hektar olup, bu alanların bir kısmı Tersakan çayından sulanmaktadır. Bunun haricinde Kamlık ve Dereköy’ den geçen çaydan çevre köyler sulama yapmaktadır. Hacıdede Köyünde baraj yapımı devam etmekte olup, inşaat bittiğinde, Havza ve Merzifon İlçelerinde çevre köylerde toplam 520 ha. arazi sulama imkânı sağlanacaktır.
Sanayi [değiştir]
- Havza İlçesinin, sanayi ve ticaret açısından fazla gelişmiş bir ilçe olduğu söylenemez. Ancak, gerek elektrik enerjisi ve gerekse Tersakan ve Derinöz Çaylarının enerjisinden yararlanılarak İlçe Merkezi ve bazı köylerde un fabrikaları kurulmuştur. Un fabrikalarının yıllık üretim kapasitesi 700.000 ton olup,fabrikalarda 150 civarında işçi çalışmaktadır.
- İlçede özel sektöre ait Süt Ürünleri Fabrikası bulunmakta olup, yıllık 1242 ton süt işleme kapasitesine sahiptir.Fabrikada 30 işçi çalışmaktadır.
- Ayrıca, yine özel sektöre ait 2 adet ( İmircik-Güzeldal, Mürsel-Havza Madencilik) olmak üzere linyit işletmesi mevcuttur.İşletmelerin yıllık üretim kapasiteleri 18.000 ton civarında olup, 60 işçi çalışmaktadır.
- İlçede zahirecilikle iştigal eden esnafın daha iyi ortamda ticaret yapmaları için Samsun Ticaret Borsası tarafından satın alınan Yenimescit Mah.-Vezirköprü yolu üzerinde 35.000m2 arazi üzerine Zahireciler Yapı Kooperatifi kurulmuş, 2006 yılı eylül ayı itibarı ile faaliyete geçmiştir. Projede Borsa idare Binası, 1 adet kantar ve 56 adet 160 m2 alanlı iş yeri bulunmaktadır. Bu iş yerlerinde yaklaşık 90 işçi çalışmaktadır.
- Bekdiğin Beldesi hudutlarında Organize sanayi Bölgesi kurulması çalışmaları devam etmekte olup, 2113 parsel nolu, 96 ha. 5918 m2.85 dm. alanın tahsisi yapılmış ve Yönetim Kurulu oluşturulmuştur.
- İlçede, 1989 yılında kurulan Havza Küçük Sanayi Sitesi ve 2007 yılında kurulan 25 mayıs Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Havza KSS’de 105, 25 Mayıs KSS’de 45 işyeri, otomotiv bakım onarım,tarım aletleri bakım onarım,imalat,kaynakçılık,orman ürünleri satışı üzerine faaliyet göstermektedir.
Turizm [değiştir]
Termal turizm [değiştir]
Havza'da turizm faaliyetlerinin büyük bir bölümü termal turizme dayanmaktadır. Kaplıcalar yaklaşık 2000 yıldan beri kullanılan tarihi sağlık merkezleridir. Şifalı suları bulunan ilçeye eski çağlardan beri bazı hastalıkların tedavisinde yaradığı için çevreden hatta bütün Anadolu'dan çok sayıda insan gelmektedir. Diğer bir deyişle Havza'da daha çok sağlık, dinlenme ve temizliğe dayalı turizm söz konusudur.
Havza kaplıca sularının özellikleri [değiştir]
Kaplıcaların suları Arsenik, Çelik, Bikarbonat, Radyoaktivite ihtiva eder.
- Arseniğin tesiri: Her nevi kan ve cilt hastalıklarında, asabi emrazlarda, malarya tedavisinde ve bünyeyi takviye etmekte faydası vardır.
- Çeliğin tesiri: Yıkanmak ve içmek suretiyle kadın hastalıklarında, asabi hazım bozukluklarında ve kronik bronşitte başarılı sonuçlar verir.
- Silisin tesiri: İçme suyu olarak kullanıldığında hazım kolaylığı sağlar.
- Bikarbonatın tesiri: İçme kürlerinde kullanılır. Her nevi mide rahatsızlıklarında iyi etkileri görülür.
- Radyoaktivitenin tesiri: Romatizma ve böbrek hastalıkları, kadın hastalıkları, nefes yolu nezleleri, mide, bağırsak, fakrüddem ve benzer rahatsızlıklarda tesiri görülür.
Yukarıda belirtilen maddeleri ihtiva eden kaplıca suları H A3 O4 halinde litrede 0.00008742 gramdır. Bu rakam az görülse de Avrupa'daki çeşitli arsenikli sulardan çok daha faydalıdır.
Hamamlar banyolar ve özellikleri [değiştir]
Havza'nın içerisinde Samsun-Ankara yoluna 1 Km uzaklıkta bir tepenin eteğinde beş kaplıca bulunmaktadır. Bu kaplıcaların üçü eski tarihlerde yapılmış; Aslanağzı-Kızgözü, Şifa ve Maarif hamamları; diğer iki tanesi sonradan yapılmış modern Türk hamamı, Lokman Hekim hamamıdır.En son yapılan havzanında eski adı olan ANCERE otel ve kaplıcası vardır
Tarih turizmi [değiştir]
Havza çok kıymetli stratejik bir bölgede kurulmuştur. İç Anadolu'yu Karadeniz bölgesine bağlayan, kara ve demiryolu ilçeden geçer. Kuruluşunun ilk yıllarında yaptırılan medrese ve camiler, kaplıca hamamları günümüzde tarihi özelliklerini koruyarak halen hizmet vermektedirler. Ayrıca Kurtuluş savaşı başlangıcında Ulu Önder Atatürk'ün ilçede ikamet etmesi nedeniyle zamanın bina ve yerleşim alanları günümüzde halen muhafaza edilmektedir. İlçede günümüzde var olan en önemli tarihi eserlerin başlıcaları şunlardır:
Tarihi Kaplıca Hamamları [değiştir]
- Büyük Hamam (Kızgözü-Aslanağzı):
Çeşitli eserlerden hamamın Romalılar tarafından yapılmış olduğu anlaşılmış, yapılış tarzı bakımından (Yalkız Darz Mimarisi) Selçuklu eserlerine benzemektedir. Vakıf kayıtlarına göre hicri 655 (m.1256) yılında Selçuklu sultanı II. Mesut tarafından inşa edildiği yazılıdır. Hamamın Şadi Paşa tarafından vakfedildiği bilinmektedir. Dış ve iç yapısı bakımından çok gösterişli ve zarif olmayan hamamın üstünde bir büyük kubbe ve iki küçük kubbe mevcut olup, içinde altı köşeli büyük, dört köşeli küçük bir havuz bulunmakta, altı kurna ve halvetten meydana gelmektedir. Hamamın Aslanağzı denilen büyük kurnasının sağında bir sütun bulunmakta, buraya Kız Gözü denilmektedir. Hikayesi şöyle rivayet olunmaktadır;
Zamanında üç güzel genç kız hamamda yıkanırken zorbalar tarafından baskın yapılır. Bu kötü niyetli insanlar karşısında çaresiz kalan kızlar, feryat ederek Allah'a yalvarırlar:
- -Yarabbi bizi ya kuş yap, ya da taş... bu insanlara teslim etme.
Duaları kabul olur ve iki kız, kuş olup uçar, diğeri ise taş kesilir banyonun köşesinde yaşlı bir heykel gibi kalır. Sütun üzerindeki oluğa, kızın gözleri olarak kabul edilen oyuklardan akan su damlacıkları bu kızcağızın göz yaşları diye nitelendirilmektedir. Günümüzde halen damlamaya devam etmekte olan bu su damlacıklarının oluşumu ise, toplanan su buharının özel bir sistemle su haline dönüştürülerek köşelerden banyoya damlaması şeklinde yorumlanmaktadır.
- Küçük Hamam:
Büyük hamamın bitişiğinde bulunur. Büyük hamama yapı bakımından hiç benzemez. 1429 ylında Yörgüç (Yangıç) Paşazade Mustafa Bey tarafından erkeklerin yıkanması için yaptırılmış ve 1436 tarihinde vakfedilmiştir.
- Maarif Hamamı:
1890 tarihinde II. Abdülhamid'in son Dahiliye Nazırı Mazmun Paşazade Memduh Paşa Sivas valisi iken hamamı inşa ettirmiştir.
Mustafa Kemal Paşa'nın Havza karargahı [değiştir]
1900'ün ilk yıllarında yapıldığı zannedilen üç katlı bir binadır. Mesudiye Oteli adıyla hizmet vermekte iken Mustafa Kemal Paşa'nın 25 Mayıs 1919 tarihinde Havza'ya teşrifleriyle birlikte zamanın kaymakamı Fahri Bey tarafından kendisinin ikametine tahsis edilmiştir. 25 Mayıs - 13 Haziran 1919 tarihleri arasında çalışmalarını yürüttüğü bu binanın odası eşyalarıyla birlikte muhafaza edilerek Gazi Odası adı altında ziyaretçilere açık tutulmuştur.
İmarethane (Aşevi) [değiştir]
İmaret mahallesinde, kaplıcaların batısında bulunan imaret binası miladi 1429 yılında II. Murat zamanında Amasya Valisi Yörgüç Paşazade Mustafa Bey tarafından yaptırılmıştır.
Bu binanın duvarında bir taş üzerine işlenmiş Latince bir söz vardır. Bu sözün tercümesi şöyledir.
- Havza kaplıcalarında seneyi, mütaki ve vakur bir tarzda geçirdikten sonra şimdi, iyi sıhhatte olarak, hak ettiği için tanrı Asklepios hazretlerine ve menfaatlerine şükranlarımı sunarım.
- Taşrada muvakkaten oturmasına rağmen bana bu suyu tavsiye eden baş rahip Xandras'a ve herkesin dostu olan Silius Lipidus'a teşekkür ederim. Ben Piso, kurtulmuş olarak latif vatanıma dönüyorum, ailemin şükranı ebediyyen yaşasın.
Plancius Piso[16]
Diğer eserler [değiştir]
- Yörgüç Mustafa Bey Camii
Küçük hamamın bitişiğinde Selçuklu mimari tarzında yapılmış olan cami, Yörgüç Mustafa Bey tarafından yaptırılmıştır.
- Taşmektep (Merkez İlköğretim Okulu)
1911 yılında Samsun-Sivas demiryolu keşif heyetinden mühendis Hüseyin Yakup, Süreyya Sami ve Nazif Bey'ler tarafından projesi hazırlanarak inşaatına başlanmış, Sivas valisi Muammer Bey'in ilgileri sayesinde kısa zamanda tamamlanarak ilçenin eğitim hizmetine sunulmuştur.
- Kurt Köprü
İlçeye bağlı Kayabaşı(Tahna) köyünde Vezirköprü ile sınır çizen istavroz çayı üzerinde bulunan köprünün ne zaman ve kim tarafından yapıldığına dair kesin bilgi bulunmamaktadır. Ancak Bizanslılar zamanında yapıldığı zannedilmektedir.
- Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat-Şah Camii
Selçuklu sultanı II. İzzeddin Keykavus döneminde 1249 yılında Selçuklu Emir El Hac Veliyüddin Bin Berekat Şah tarafından Dereköy'de yaptırılmıştır.
- Sivrikese Camii
Havza'nın Sivrikese köyündedir. 1903 tarihinde Ali Osman Ağa tarafından Todor Usta'ya yaptırılmıştır.
- Emir El-Hac Veliyüddin Bin Berekat-Şah Türbesi
Aynı adla anılan camini bitişiğinde olup, Emeviler'in bölgeye geldikleri sırada şehit olan Horasanlı bir alay komutanı ve oğluna ait olduğu söylenmektedir.
- Mustafa Bey Türbesi
1429'da yapılmış, kare planlı bir yapıdır. Kubbeye geçişi sağlayan geometrik motifli tuğla örgü bezeme dikkat çekicidir.
- Şeyh Savcı Türbesi
Şeyhsafi köyündeki türbenin kime ait olduğu konusunda tereddütler olmakla birlikte Abdi Zade Hüseyin Hüsameddin'e göre "-Resmi kayıtlardan kesin olarak anlaşıldığına göre son Selçuklu Sultanı II. Mesut bugün Vezirköprü ilçesine bağlı Tatar Kale köyünde Şehzadesi ve halefi Gazi Çelebi lakabıyla meşhur Sultan Taceddin Altunbaş-ı Selçuki de Şeyh Savcı köyünde medfundur."[17]
Kültür ve Tabiat varlıkları [değiştir]
- Çamtepe Höyüğü
İmircik köyündedir. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Baca Tepe
Yazıkışla köyündedir. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Belalan (Tepecik) Tepesi
Erikbelen köyündedir. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Höyük Tepe (Şeyh Safi Tepesi)
Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Çeşmetepe
Kuşkonağı köyündedir. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Cevizbaşı Tepesi
Ilıca kasabasındadır. Erken Tunç Çağı yerleşmesi vardır.
- Ören Tepe
Ilıca kasabasındadır. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Gargo Tepe (Yusuf'un Tepesi)
Ilıca kasabasındadır. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Kayalı Tepe
Ilıca kasabasındadır. Erken Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Patlaguç Tepesi
Demiryurt köyündedir. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Dökme Tepe
Çamyatağı (Lerdüğe) köyündedir. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı, Roma ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Hakim Tepe 1
Karameşe köyündedir. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Hakim Tepe 2
Bekdiğin kasabasındadır.
- Cin Tepe 1
Bekdiğin kasabasındadır. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Cin Tepe 2
Güvercinlik köyündedir. Erken Tunç Çağı yerleşmeleri vardır.
- Taşkaracaören Tepe
Taşkaracaören köyündedir. Erken Tunç Çağı, Orta Tunç Çağı, Demir Çağı ve Geç Roma yerleşmeleri vardır.
- Manevra Tepe
Tuzla köyündedir. Erken Tunç Çağı yerleşmeleri vardır.
- Kayabaşı
Kayabaşı köyündedir. Roma ve Geç Antik Çağ yerleşmeleri vardır.
- Anıt Tepe
Havza'nın batısında yer almaktadır. Roma ve Geç Antik Çağ yerleşmeleri vardır.
- Sivrikese
Havza'nın kuzey doğusunda yer almaktadır. Roma ve Geç Antik Çağ yerleşmeleri vardır.
- Top Tepe
Havza-Kavak yolu kuzeyinde yer almaktadır. Roma ve Geç Antik Çağ yerleşmeleri vardır.
- Lerdüğe Tümülüsleri
Çamyatağı köyündedir. Ormanlı yamaçların düzlüklerine kurulmuş beş tümülüs (Yığma Tepe) bulunmaktadır.[18] Bu kültür varlığı şekil ve yapı bakımından çok yerde görülebilen mezar anıtı, yani tümülüsten başka bir şey değildir. Tümülüsün tam zirvesi altına rastlayan kısımda mezar odası vardır. Burada bulunan eşyalar koruma altına alınmış, daha sonra Ankara Arkeoloji Müzesi'ne gönderilmiştir. Tümülüslerin yaşının, gerek yapı unsurları ve gerekse süslemeler bakımından M.Ö. I. Yüzyıla ait oldukları sanılmaktadır.
- Kaya Mezarı
Taşkaracaören köyünün batısında yer almaktadır.
Yöre yemekleri [değiştir]
- KEŞKEK : Havza'da genellikle düğünlerde yapılan bir yiyecektir. Buğday, tavuk ya da kuzu eti ve tereyağı ile yapılır. Düğünlerde, ev davetlerinde yapılan bir yiyecektir. Yapımı oldukça zordur, buğday ve et birbirinin içine iyice yedirilir. Yapılışı Tavuk Göğsü tatlısını andırsa da ana yemek olarak verilir. Hazmı çok ağırdır. Şeker ve kolestrol hastalarının özellikle sakınması gerekir.
- KIVRATMA : Bolca fındık ve yufka ile yapılan bir tatlı çeşididir. Bayramlarda cok yapılan yiyecekleriden biridir.
- BÜRYAN : Genelde düğünlerde yapılan sulu et yemeği türüdür.
- SOMUN : Bir çeşit mısır unu ekmeğidir.
- MISIR ÇORBASI : Tane mısırdan yapılan yoğurtla karıştırılarak tüketilen bir yemek.
- KAMAÇ : Mısır ekmeğinden yapılan bir çeşit yemektir. Tereyağı,daha sıcakken mısır ekmeği ve şeker karıştırılarak yapılır .
- HAMUR DOLMASI : Pancar yapraklarından yapılan bir çeşit dolmadır. İçine malzeme olarak hamur konulur. Daha sonra bu dolma acı kırmızı biber ile kavrulur.
- LEPSİ : Bir tür çerkez yemeğidir.
- CIZLAMA : Buğday unuyla yapılan ekmek türüdür.
- POOT : Mısır unu ve tereyağ ile yapılan bir yemek türüdür.
